بخشعلی قنبری، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، در گفت‌وگو با ایکنا، به توضیح درباره تأثیرات کرونا بر دینداری و نقش الهیات در دوره پساکرونا پرداخت و اظهار کرد: اگر بخواهم نسبت کرونا و دین را بررسی کنم، باید بگویم که اگر مردم دنیا یک مقدار عمیق نگاه کنند و ضعف خود را به رسمیت بشناسند، وقوع چنین حوادثی، خصوصاً این حادثه که در طول تاریخ بی‌سابقه است، می‌تواند اثر مثبتی را بر دینداری بگذارد.
وی با بیان اینکه برخی رفتارهایی که در دوره کرونا از مردم دنیا می‌بینیم می‌تواند شاهد درستی این مدعا باشد، تصریح کرد: مثلاً پیروان ادیان به خواندن ادعیه دین خود روی آوردند یا علاوه بر دعاهایی که در دین خودشان مطرح است، به اذان ما مسلمانان تمسک می‌کنند. این نشان می‌دهد که مردم احساس کردند خیلی ضعیف هستند. اگر اندک تأملی وجود داشته باشد و الهی‌دانان بتوانند مردم را به این تعمق دعوت کنند، اثرگذاری کرونا بر تعمیق باورهای دینی زیادتر خواهد شد.
کرونا و اثبات ضعف بشر
قنبری افزود: حتی اگر بپذیریم کرونا موجب تقویت دینداری نیست، ولی حداقل آثار و نشانه‌ها بیانگر آن هستند که کرونا مردم را از دین دور نخواهد کرد. پس در صورتی که بسیار بدبینانه به موضوع نگاه کنیم، باز هم کرونا مردم را در حالت معمولی خودشان نگه خواهد داشت؛ گرچه قرائن و نشانه‌ها بیانگر این است که کرونا مردم را به سمت دین دعوت کرده است، چرا؟ چون ضعف انسان بیش از گذشته آشکار شده است. یک زمان این ادعا مطرح شد که آزمایش‌ها و بلایا برای اقوام پیشین بودند. حتی بعضی افراد که در حوزه الهیات کار کردند از قرن روشنگری به بعد ادعا کردند دست خدا از دامن طبیعت کوتاه شده است.
وی با بیان در قرن هیجدهم و نوزدهم برخی ادعا کردند که دوره الهیات تمام شده است، گفت: اساساً فیلسوفان دین بعد از دوره روشنگری به این نتیجه رسیدند که عمر دین به سر آمده است. گویی دیگر خدا و امور غیبی هیچ تأثیری بر جهان ما ندارند؛ اما کرونا نشان داد که این طوری نیست و بلاهایی که در گذشته به طور محدود بر قوم خاصی نازل می‌شد، الان به صورت فراگیر محقق شده است و کل بشریت در برابر ویروسی که با چشم دیده نمی‌شود، سر تعظیم فرود آوردند و تسلیم شدند.
نقش دین در کمک به چهار بحران جهانی
پژوهشگر نهج‌البلاغه ادامه داد: اگر طرفداران دین بتوانند این مسئله را خوب تبیین کنند، این حادثه تأثیر مثبتی بر دینداری می‌گذارد. در زمان ما کرونا نشان داد که ادیان همچنان مورد نیاز مردم هستند و مردم بدون دین نمی‌توانند زندگی کنند. اتفاقاً همه پزشکان دنیا اعلام می‌کنند که اگر ما در حوادث مختلف به دین و آموزه‌های دین برگردیم امکان بهبودی ما درصد محسوسی از کسانی که به آموزه‌های دینی توجه ندارند، زیادتر خواهد بود. این سخن به نحو علمی اثبات و تحقیقات زیادی انجام شده است. مثلاً اگر شما به کتاب «روان‌درمانی اگزیستانسیال» یالوم نگاه کنید، به طور مفصل سخن گفته و ثابت کرده که در چهار بحران جهانی، دین توانسته نقش سازنده‌ای را ایفا کند.
وی یادآور شد: از سوی دیگر اکنون ضعف انسان به صورت قطعی آشکار شده و همه پزشکان می‌گویند کسانی که روحیه آنها بالا باشد امکان بهبودی‌شان زیادتر است. این امر نشان می‌دهد که هیچ زمان نمی‌توانیم بدون خدا و بدون دین زندگی کنیم. مردم جهان آن میزان که الان به ضعف خود پی بردند، حداقل در قرن گذشته به ضعف خود آگاهی نداشتند. حتی در جنگ‌های جهانی مردم این قدر وامانده نشدند و ضعف و ناتوانی که امروز شاهد هستیم در آن دو جنگ وجود نداشت. از آن طرف چون دین موجب تقویت روحیه انسان است، می‌تواند در این زمینه تأثیر مثبت داشته باشد. با این توصیف به نظر می‌رسد که این حادثه نظام الهیاتی دنیا را به هم زده است. می‌توانم ادعا کنم از الان به بعد الهیات جدیدی به نام الهیات کرونا شکل خواهد گرفت. در هر صورت کرونا همین اکنون هم باعث شده که رویکرد مردم به دین بهتر شود.
تأثیرات منفی کرونا بر برخی ادیان
قنبری به تأثیرات منفی کرونا بر برخی دیدگاه‌های پیروان ادیان پرداخت و ادامه داد: البته باید به جنبه منفی اثرگذاری کرونا بر دین نیز توجه کرد. در اثر کرونا برخی دیدگاه‌های دینی به چالش کشیده شده است؛ هرچند جنبه مثبت اثرگذاری بر جنبه‌های منفی غلبه دارد. در هر صورت در دوره کرونا برخی دیدگاه‌های راجع به دین به چالش کشیده شد. مثلاً در اسرائیل یهودیان افراطی گفتند که قرنطینه را قبول نداریم، چون دین ما گفته است که خداوند حافظ شماست. در ایران هم برخی معتقد بودند که اماکن متبرکه نباید بسته شود، چون این اماکن حافظ زائران هستند. کرونا نشان داد که این دیدگاه غلط است؛ چون ادیان در این مسئله عقول انسانی را به رسمیت می‌شناسند و انسان‌ها موظف هستند براساس عقل خود با این ویروس مبارزه کنند، نه اینکه خیال کنند چون این اماکن مقدس هستند ویروس کرونا وارد آنها نمی‌شود.
وی در پایان گفت: بر این اساس برخی تصویرهایی که تاکنون از دین عرضه می‌شد و مدعی آن بود که دینداران از همه آفت‌ها به دورند، این دیدگاه دیگر قابل دفاع نیست. بنابراین الهی‌دانانی که این دیدگاه را راجع به دین خود داشتند، باید در باورهای خود تجدیدنظر کنند. اکنون همه اماکن مقدس در کل دنیا تعطیل شده است و شما نمی‌توانید ادعا کنید که مکان مقدس ما در برابر کرونا مصونیت دارد. البته باید توجه داشت که این مسئله به ضرر دین نیست، بلکه به ضرر دیدگاه‌هایی است که به طبیعت و انسان نگرش واقع‌گرایانه ندارند. پس باید نگاه واقع‌گرایانه داشته باشیم؛ چراکه اکنون زمان تقویت اندیشه‌هایی است که به حوادث طبیعی نگاه واقع‌گرایانه دارند.
