معناشناسی «ألم» در نهج‌البلاغه براساس مدل ایزوتسو

ألم یکی از واژه‌هایی است که در نهج‌البلاغه با مشتقات گوناگون به کار رفته است؛ ولی تأكيد معنایی دقيق آن به روش معناشناختی استخراج نشده است. از این جهت در این اثر این واژه با تکیه برروش معناشناسی بررسی شده است.

معنای ألم در نهج‌البلاغه گسترده‌تر از متن قرآن بوده و بیانگر این حقیقت است که هم عوامل درون کلامی از قبیل بافت، سیاق، بلاغت و… و هم عوامل برون‌ کلامی از قبیل فرهنگ، جامعه، مسائل سیاسی و… در معنای واژه ألم دخالت داشته است. در معناشناسی تاریخی به این نتیجه رسیدیم که اَعراب جاهلی ألم را به دردی که غالباً به حوزه جسم و به ارتباط انسان با دیگران محدود نموده؛ می‌شناخته‌اند. مطالعه ‌توصیفی نیز نشان می‌دهد كه ألم در نهج‌البلاغه بر محور جانشینی با واژه‌هایی مانند داء، عناء، وجع و…، و بر محور هم‌نشینی با واژه‌هایی مانند دواء، صبر، دنیا و… در یک حوزه‌ معنایی قرار می‌گیرد. همچنین «ألم» در نهج‌البلاغه همانند قرآن کریم از حیث تقابل معنایی، در مقابل ایمان و تقوا قرار گرفته است. در واقع می‌توان گفت که این واژه در نهج‌البلاغه ذو‌مراتب و یک مفهوم نسبی است.

این اثر مشتمل بر فصل زیر است:

فصل اول: کلیّات

فصل دوم: معناشناسی تاریخی

فصل سوم: مفاهيم جانشين

فصل چهارم: مفاهیم همنشین

فصل پنجم: مفاهیم متقابل