_______________________________________________________________________________________________________________________

معناشناسی حریت در نهج البلاغه

افسانه صبوری

_______________________________________________________________________________________________________________________

حرّیّت همواره در هویت انسان نقش اساسی ایفا کرده اما تعبیر متعددی از آن در دست است که یکی از آن‌ها در نهج‌البلاغه منعکس شده است که آن را با بهره‌گیری تفصیلی از روش معناشناسی توصیفی مورد بررسی قرار داده‌ایم. طی بررسی این مفهوم، دریافتیم که «حرّیّت» در نهج‌البلاغه دارای معانی متعددی از جمله؛ آزادی در برابر بردگی وآزادی به معنای رهایی از نفس است. در رابطه‌ی افقی و هم‌نشینی «حرّیّت» و مشتقات آن با دیگر کلمات، ویژگی‌هایی چون «صبر، شکر، مسئولیت‌پذیری، لماظه، تقوا ورع، استقامت» به آن نسبت داده می‌شود و ویژگی‌های «امید بستن به بنده‌ی خدا، دین فروشی، وابستگی به تعلقات دنیا، آز و طمع» از آن سلب می‌شود. بررسی در مفاهیم جانشین «حرّیّت»، واژگان «خلاص، إفلات، فکاک و ارسال» جانشین‌های لغوی آن محسوب می‌شوند که نسبت به حرّ، از شدت و حدت کمتری در آزادی برخوردارند. واژگان « شجاعت، زهد، رضا، غنی، طاعت، وهب، تقوا، علم، حلم»  جانشین‌های حرّیّت بر اساس محمول‌های مشترک هستند. واژگان « خَوَل، رِقّ، اسارت، أَمَة، عبد» از لحاظ معنایی متقابل‌های حرّیّت هستند و واژگان « جَزَع، کفر، أَدْهی و غَدَر» متقابل محمول‌های آن هستند. شناسایی واژگان متقابل، ما را در شناخت عمیق‌تر «حرّیّت» یاری می‌کند لذا ویژگی‌هایی که در متقابل‌ها وجود دارد از حرّیّت سلب می‌شوند.